Muỗi vằn (muỗi Aedes aegypti) (muỗi cái) là thủ phạm truyền bệnh sốt xuất huyết. Đây là loại muỗi có khả năng mang vi rút sốt xuất huyết Dengue và truyền từ người này sang người khác thông qua việc đốt và hút máu người. Loại muỗi nguy hiểm này hoạt động mạnh nhất lúc sáng sớm và chiều tối.
1. Tổng quan về muỗi vằn Aedes aegypti
Muỗi Aedes aegypti, dân gian gọi là muỗi vằn, là một loài muỗi mang virus gây bệnh sốt Dengue, Chikungunya và sốt vàng da (cũng như một số bệnh khác như virus Zika,..). Loài muỗi này có thể dễ dàng nhận dạng nhờ có vằn trắng (nên được gọi là muỗi vằn), mặc dù một số loài khác cũng có đặc điểm gần giống. Loài này thường thấy tại khu vực nhiệt đới
Muỗi vằn Aedes aegypti thường trú đậu nơi có ánh sáng yếu, chỗ tối trong nhà. Một số nơi trú ngụ, đậu lại ưa thích của chúng là mặt dưới của đồ gỗ, quần áo treo, rèm treo cửa trong phòng ngủ, nhà vệ sinh, phòng tắm và bếp, tủ, hốc, gầm giường, sau rèm… Ở những nơi đó chúng tránh được gió, mưa và phần lớn các loài thiên địch khác, giúp chúng sống lâu hơn. Chúng ít khi đậu trên tường. Do đó, khả năng chúng sẽ sống đủ lâu để nhiễm virus từ một người bệnh nào đó và ủ bệnh, truyền bệnh cho người khác cũng tăng lên.
Muỗi gây bệnh sốt xuất huyết đẻ trứng vào những dụng cụ chứa nước trong nhà và khu vực quanh nhà có nước đọng như (chai lọ, thùng bỏ không, rác thải, lốp hỏng,…). Trứng nở khi tiếp xúc với nước. Trứng muỗi có thể chịu được điều kiện rất khô và sống trong suốt nhiều tháng. Trong suốt vòng đời, muỗi cái đẻ tới 05 lần, mỗi lần hàng chục trứng.
Chu kỳ phát triển của muỗi vằn Aedes aegypti từ lúc đẻ trứng đến phát triển thành bọ gậy trung bình khoảng 07 ngày; thời gian phát triển từ bọ gậy thành muỗi trưởng thành chỉ mất khoảng 2 đến 3 ngày.
Chu kỳ vòng đời của muỗi trải qua 04 giai đoạn phát triển của muỗi đó là: Trứng, ấu trùng (thường được gọi là bọ gậy), thanh trùng (thường được gọi là loăng quăng) và muỗi trưởng thành. Khi còn là trứng, bọ gậy và loăng quăng thì chúng sống dưới nước và khi muỗi đã trưởng thành thì sống tự do ở môi trường.
- Giai đoạn đầu tiên (Trứng): Muỗi đẻ trứng ở mặt nước, mỗi lần đẻ khoảng 100 – 400 trứng và nhờ sức căng bề mặt hoặc nhờ có phao mà trứng nổi lên. Kích thước, hình dáng của trứng cũng thay đổi tùy theo loài, trung bình dài 0,5mm. Trứng nở sau 2 – 3 ngày trong điều kiện thích hợp.
- Giai đoạn 2 (Bọ gậy): Trứng muỗi nở ra ấu trùng, hay thường gọi là bọ gậy. Giai đoạn này kéo dài 8 – 12 ngày và liên tiếp nhau qua các lần lột xác, hình dạng giống nhau. Ấu trùng rất di động, lặn xuống đáy khi cảm thấy bị đe dọa hay để tìm thức ăn là những sinh vật: vi tảo, đơn bào. Ấu trùng hô hấp bằng cách nổi lên mặt nước. Với ấu trùng muỗi Anopheles thì chúng nằm song song với mặt nước còn ấu trùng muỗi khác thì nằm nghiêng so với mặt nước tùy theo cấu trúc bộ phận hô hấp.
- Giai đoạn 3 (Loăng quăng): Ấu trùng phát triển tiếp qua giai đoạn nhộng, hay con gọi là loăng quăng. Loăng quăng có hình dạng như dấu phẩy, sống dưới nước khoảng 1 – 5 ngày, di động, không ăn, thở khí trời bằng 2 ống thở.
- Giai đoạn 4 (Muỗi trưởng thành): muỗi trưởng thành sẽ chui ra khỏi xác nhộng từ một vết nứt ở dọc lưng, sự thoát xác sẽ kéo dài khoảng 15 phút.
2. Muỗi vằn Aedes aegypti hoạt động mạnh vào thời gian nào?
Muỗi cái Aedes aegypti trưởng thành tiến hành hút máu lần đầu vào khoảng 48 giờ sau khi nở, trong một chu kỳ sinh thực, muỗi có thể hút máu nhiều lần. Thời gian từ khi hút máu tới khi đẻ trứng khoảng từ 02 đến 05 ngày. Muỗi vằn Aedes aegypti hiện đã tiến hóa thành loài hút máu ngắt quãng, đặc biệt thích đốt nhiều người trong thời gian hút máu. Điều này khiến Aedes aegypti trở nên có khả năng gây dịch cao.
Muỗi vằn Aedes aegypti là loài hoạt động hút máu vào ban ngày. Thời gian cao điểm đốt người của nó là vào lúc sáng sớm lúc mặt trời mọc và chiều tối trước hoàng hôn, đặc biệt là vào khoảng 01 tiếng trước khi mặt trời lặn. Tuy nhiên chúng vẫn hoạt động hút máu suốt cả ngày, thậm chí vào ban đêm (nhưng ở mức độ rất thấp).
Chính vì vậy, để phòng tránh bị muỗi cắn, mọi người không nên ở những nơi tối, cây cối rậm rạp trong khoảng thời gian này, cũng như không nên để trẻ chơi đùa ở đây. Trong một số trường hợp bắt buộc, ví dụ như do công việc, người ở những nơi ẩm thấp, ánh sáng kém trong khoảng thời gian này cần mặc áo dài tay, sử dụng kem thoa,… để hạn chế nguy cơ bị muỗi cắn.
3. Muỗi vằn Aedes aegypti gây sốt xuất huyết như thế nào ?
Virus dengue gây bệnh sốt xuất huyết không thể lây truyền trực tiếp từ người sang người, nó được truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của muỗi cái Aedes aegypti. Bệnh nhân sau khi bị nhiễm virus và sốt có thể là nguồn truyền virus cho những con muỗi khác.
Sau khi muỗi cái Aedes aegypti hút máu bệnh nhân nhiễm virus Dengue, nó sẽ bị nhiễm virus. Thời kỳ ủ bệnh ở trong muỗi khoảng 10 – 12 ngày. Đây là khoảng thời gian cần thiết để virus nhân lên trong tuyến nước bọt của muỗi. Sau thời kỳ này, muỗi trở thành nhiễm virus và có thể truyền virus Dengue cho những người người khỏe mạnh khác khi muỗi đốt.
Khả năng truyền virus sang người lành được thực hiện khi muỗi hút máu bệnh nhân trong thời kỳ nhiễm virus. Sau khoảng 6 – 18 giờ kể từ thời điểm bị nhiễm virus, người bệnh có thể bắt đầu xuất hiện các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết.
4. Phòng chống bệnh sốt xuất huyết
Hiện nay bệnh sốt xuất huyết không có vacxin phòng bệnh và chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, nên chúng ta cần chủ động phòng tránh bệnh sốt xuất huyết dựa trên các đường lây của bệnh. Đặc biệt những đối tượng chưa mắc bệnh mà sống trong vùng dịch phải chủ động phòng tránh tích cực hơn, tránh việc bệnh sốt xuất huyết lây lan thành ổ dịch lớn.
Bệnh sốt xuất huyết có thể được phòng chống hiệu quả bằng cách phòng chống muỗi đốt. Dưới đây là một số cách đơn giản phòng chống muỗi đốt:
- Không để nước đọng trong nhà và xung quanh nhà.
- Nuôi cá ở những nơi chứa nước để diệt loăng quăng, bọ gậy.
- Buông màn (mùng) khi ngủ bất kể là ngày hay đêm.
- Dùng các dụng cụ diệt muỗi, hương muỗi, dùng vợt diệt muỗi, bôi kem đuổi muỗi (Lưu ý: Không sử dụng kem thoa chống muỗi cho trẻ dưới 2 tháng tuổi, không để trẻ tiếp xúc trực tiếp với các hóa chất diệt muỗi, chống muỗi)…
- Dùng màn tẩm hóa chất diệt muỗi.
- Sử dụng bình xịt muỗi ở những nơi góc tối như: gầm giường, tủ, bàn, góc tường tối, dưới cầu thang, nơi treo móc quần áo, màn, rèm,…thời gian phun từ 1-2 phút và những nơi mà gia đình thường sinh hoạt như: phòng khách, nhà bếp,… sau khi phun nên ra khỏi nhà/phòng, đóng kín cửa từ 15-30 phút để thuốc có hiệu quả diệt muỗi tốt hơn.
- Tích cực phối hợp với chính quyền trong các đợt phun hóa chất diệt muỗi để chống dịch.
- Cho người bị sốt xuất huyết nằm trong màn (mùng) tránh muỗi đốt lây bệnh cho người khác.
Khi có dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh sốt xuất huyết, người bệnh cần chủ động đến các cơ sở y tế để được khám và điều trị, tránh để bệnh diễn tiến nặng có thể gây tử vong.
Nguồn: Tổng đài Y khoa
Muỗi vằn (muỗi Aedes aegypti) và bệnh sốt xuất huyết (tongdaiykhoa.com)
